Nhịp cầu Việt Mỹ

Hơi thở nghệ thuật phương Đông

Từ những năm 80 của thế kỷ trước đến nay, tôi đã có nhiều chuyến đi quảng bá nghệ thuật dân tộc Việt Nam ở các nước trên thế giới. Riêng với Mỹ, tôi đã có dịp tới nhiều lần nhưng đáng nhớ nhất là lần quảng bá nghệ thuật Tuồng ở các trường Đại học. Trước đó, nhiều đoàn sinh viên Mỹ và chuyên gia văn hóa Mỹ đã đến Hà Nội và mời tôi giới thiệu về môn nghệ thuật này.

Trong gần hai tuần lễ, chúng tôi đã thuyết giảng tới 5 lượt tại trường Đại học New Pallz và trường Cao đẳng Marist College. Buổi trình diễn đầu tiên của chúng tôi tại Đại học New Pallz có rất đông người dự, gồm các giáo sư, các nhà nghiên cứu và đông đảo sinh viên. Khán giả đã nhiệt liệt hoan nghênh nghệ thuật Tuồng của Việt Nam do tôi thuyết trình và minh họa những động tác, vũ đạo như vuốt râu, bắt ngựa, bơi thuyền, câu cá… Đối với người Mỹ, nghệ thuật cách điệu, ước lệ phương Đông còn rất xa lạ với họ, nhưng hiểu ra rồi thì họ rất thích. Đặc biệt tại khoa Sân khấu phương Đông, nhờ có sự chuyển ngữ hoàn hảo của PGS. Laurent, hầu hết các học viên đều hiểu những gì mà tôi đang diễn giải và minh họa.

Tại buổi thuyết trình, từ thầy giáo đến sinh viên đều hào hứng theo dõi và sau mỗi tiết mục là những tràng vỗ tay nhiệt liệt. Đây là lần đầu tiên họ có cơ hội so sánh Tuồng Việt với Kinh kịch của Trung Quốc và kịch Noh của Nhật Bản.

Người Mỹ rất mê… Tuồng

Nghệ thuật truyền thống Việt Nam, đặc biệt là Tuồng, không chỉ được các giảng viên và sinh viên Đại học Mỹ quan tâm mà cả người dân nước này cũng rất thích thú khi được thưởng thức. Ông bà Meeke-Sosan, chủ nhà chúng tôi ở tại New York, có lần đã đi ô tô gần trăm cây số tới Viện Văn hóa Giáo dục ở New York để xem chúng tôi diễn Tuồng, hát Xẩm. Không chỉ vậy, nhiều lần tại gia đình họ, tôi đã được yêu cầu diễn tuồng để họ xem. Thậm chí, có gia đình còn nhờ tôi dạy cho một số động tác như uống rượu, vuốt râu và mặc áo bào, đóng vai vua…

Dĩ nhiên, không phải họ học để diễn mà học để hiểu biết thêm về văn hóa Việt Nam. Điều đó cũng giống như họ thích ăn phở và nem rán Việt Nam chứ không phải để thay văn hóa ẩm thực Mỹ bằng ẩm thực Việt Nam. Người Mỹ có thể múa ballet, múa hiện đại rất hay nhưng múa tuồng thì rất khó. Tại trường Marist College, sau khi nghe tôi thuyết giảng, thầy giáo và sinh viên đã lên sân khấu nhờ tôi hướng dẫn thực hiện động tác uống rượu, vuốt râu… nhưng không thể làm được.

Trí thức Mỹ, nói chung, rất hồn nhiên và nhiệt tình khi tiếp xúc với văn hóa Việt Nam, không chỉ có Tuồng mà cả hát Xẩm và âm nhạc đương đại (do hai nhạc sĩ Mai Tuyết Hoa và Giáng Son trình bày). Chương trình của chúng tôi tại các trường Đại học Mỹ bao giờ cũng được kết thúc bằng độc tấu T’rưng của nghệ sĩ Thanh Dần, với bài Suối đàn T’rưng và bài dân ca Mỹ. Người Mỹ thấy rất lạ lùng vì sao từ những ống tre có thể rung lên được những âm thanh quen thuộc của người Mỹ.

Có thể thấy, từ nghệ thuật Tuồng đến Hát xẩm và đàn T’rưng… đều mang cho người Mỹ những ấn tượng nghệ thuật mới lạ, mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam.

•  Giáo sư Hoàng Chương từng giữ vị trí Phó Giám đốc Nhà hát tuồng Việt Nam, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Sân khấu Việt Nam (1983 - 1999), Phó Chủ tịch thường trực Trung ương Hội hữu nghị Việt Nam – Rumani. Năm 1996, ông được Bộ Giáo dục, Học viện Nghệ thuật Sân khấu điện ảnh Rumani phong hàm Giáo sư. Năm 2005, ông được Nhà nước trao tặng Huân chương Lao động hạng nhất tại Đại hội Thi đua Toàn quốc - Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam. Năm 2010, tại Đại hội thi đua toàn quốc Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật Việt Nam ông được tôn vinh một trong 10 nhà khoa học xuất sắc nhất.